review
Recensie: Om de wereld in 50 concerten

Na het heftige Return to Homs lijkt Om de wereld in 50 concerten van Heddy Honigmann (Dame la mano, Forever) een betrekkelijk rustige en apolitieke openigsfilm voor het documentairefestival. Het Koninklijk Concertgebouworkest,  vorig jaar door het gezaghebbende klassiekemuziekblad Gramophone uitgeroepen tot het beste symfonieorkest ter wereld, heeft echter, ondanks een artistiek en financieel succesvolle wereldtournee afgelopen jaar, te maken met een begrotingstekort waardoor ze zonder overheidssteun hun toppositie niet kunnen waarborgen. Gelukkig is Om de wereld in 50 concerten geen onverholen propaganda voor het KCO, maar een bescheiden collage van muzikale verhalen uit allerlei windhoeken.

Slagwerker Herman Rieken etaleert zijn droogkomisch verteltalent wanneer hij aan het begin van de documentaire vertelt hoe het is om de bekkens te slaan in de Zevende Symfonie van Anton Brückner. Het zit namelijk zo: alleen in het tweede gedeelte van de vierdelige symfonie van ruim een uur komt een bekkenslag voor. Minitieus vertelt hij hoe hij bij het eerste deel wegdroomt, maar extra alert moet zijn in deel twee, omdat het motivisch materiaal al veel eerder voorkomt, hoe hij enkele maten van tevoren gaat staan, hoe het publiek op het puntje van zijn stoel gaat zitten, hoe de slag volgt… en hoe hij dan weer mag gaan zitten. Het is een van de vele kleine verhalen in Om de wereld in 50 concerten. Zo keuvelen de  Duitse dwarsfluiter Kersten McCall en de Uruguayse fagottist Gustavo Nuñez onder het genot van een Argentijnse steak over hoe alle grote composities terug te leiden zijn tot volksmuziek, maar ook over hoe voorkeuren voor een specifieke voetbalclub ontstaan. Opvallend is dat Mariss Jansons, sinds 2004 chef-dirigent bij het KCO (2014-2015 wordt zijn laatste seizoen), niet geïnterviewd wordt en enkel te horen is in een repetitie.

Het zijn niet enkel de orkestleden die aan het woord komen. Misschien wel interessanter zijn de wereldwijde bezoekers, zoals de Argentijnse taxichauffeur die worstelt met zijn liefde voor klassieke muziek, omdat hij bang is zich beter voor te doen dan zijn collega’s maar tegelijkertijd ook de muziek ervaart als verheffend. In Zuid-Afrika vertelt een man over zijn eerste instrument, een kapotte strijkstok waarmee hij enkel imaginair muziek kon maken, en hoe hij bij elke muziekschool werd geweigerd vanwege zijn huidskleur, tot een Joodse leraar hem aannam. Nu heeft hij zelf een vioolklas. De verhalen hadden stuk voor stuk sentimenteel kunnen zijn, zeker aangezien ze begeleid worden door het grotendeels laatromantische repertoire van het KCO, maar dat is allerminst het geval: Honigmann heeft integriteit hoog in het vaandel.

De Nieuw Zeelandse muziekwetenschapper Christopher Small publiceerde in 1998 zijn invloedrijke boek Musicking: The Meaning of Performing and Listening, waarin hij de stelling verdedigt dat muziek een proces is, in plaats van een object. Of we nu actief muziek maken, muziek luisteren (in de concertzaal of over de speakers van een winkelcentrum), dansen op muziek, in al deze gevallen zijn we onderdeel van de muzikale uiting, een complex netwerk van interpersoonlijke en sociale relaties verbonden door de muziek. Heddy Honigmann, de grande dame van de Nederlandse documentaire, toont deze verschillende vormen van musicking aan de hand van de jubileumtournee van het Koninklijk Concertgebouworkest in 2013: alle personages staan anders tegenover muziek, maar allen zijn evenzeer onderdeel van het proces. Hedigmann vermijdt echter nadrukkelijke reclame voor het KCO of zweverige statements over de universele kracht van muziek, maar geeft een nuchter en gevarieerd beeld van de rol van muziek in het leven van de geportretteerden.