nieuws
The Rise and Rise of: Superhelden

De bioscopen worden overspoeld door superheldenfilms. Films als The Avengers, The Amazing Spider Man en Batman: The Dark Knight Rises zijn immens populair. Waarom opeens die interesse in al die superhelden? En wat hebben zij te verbergen achter hun maskers en capes?

Zonder discussie is Superman de meest bekende superheld. Hij verscheen in 1932 in comics als de eerste moderne superheld. Superman is één van de symbolen van Amerika geworden. DC en Marvel comics hebben over de tijd heen steeds meer superhelden weten te bedenken, niet allen even succesvol als Batman of Spiderman. Nu zijn ze opgestaan uit de nerdcultuur en spreken zij een groot publiek aan.

Een duidelijk verhaal met helden en schurken
Superheldenfilms volgen vaak dezelfde verhaallijn: een supermacht (lees: Amerika) wordt aangevallen, de overheid schiet tekort, de superheld is de enige die de aanval kan afslaan, zijn normen en waardes worden getest door de vijand en verslaat vervolgens de schurk succesvol. De postmoderne mens heeft moeite betekenis te geven aan een steeds complexer wordende wereld; een simpel en duidelijk zwart/wit verhaal als in de superheldenfilm spreekt om deze reden kijkers aan. Het is daarom ook niet onlogisch dat Wilders met zijn PVV zoveel stemmen binnenhaalt; het is wij tegen zij. En zelfs Obama maakt zich schuldig aan simpele boodschappen met het gebruik van termen als Hope en Change.

Naast deze reden is er natuurlijk ook een praktische overweging. Met de crisis investeren filmmaatschappijen liever in een concept dat bewezen heeft te werken. Er komen veel fans kijken naar de films, dus de logische stap is ze meer te geven van wat ze willen. Creatieve en vernieuwende projecten krijgen daardoor minder de voorkeur.

De man achter het masker
Superhelden hebben in ieder geval één ding gemeen: ze vertegenwoordigen de deugden die ons sterk maken in duistere tijden. Superhelden zijn goedgunstige en welwillende opzichters, die weten wat het beste voor ons is en hoe te handelen. De bovengenoemde thematiek valt te koppelen aan politiek (neo)conservatisme; sterke normen en waardes, overheidsorganen schieten hun burgers te kort (of zitten ze in de weg),  beschermen van de cultuur en tradities (zoals kapitalisme) die ons groot hebben gemaakt en vrijheid inruilen voor veiligheid.

The Dark Knight en Iron Man
Conservatieve ideeën zien we goed terug in blockbusters zoals de Batman trilogie en Iron Man. In The Dark Knight neemt Batman het op tegen de Joker. De Joker is geen kleine crimineel; hij plant bommen, vermoordt hoge functionarissen en verstuurt video’s van hemzelf met bedreigingen. In dat opzicht lijkt hij het meest op een terrorist. Zoals elke terrorist probeert hij mensen mee te nemen in zijn waanzin; de mensen in twee volle veerponten kunnen elkander opblazen om zichzelf te redden. De manier waarop Batman hem verslaat is door de Joker niet alleen te martelen, maar ook in te tappen op de mobiele telefoons van iedereen. Methodes die bij noodzaak aangeboren kunnen worden en zeker conservatief van aard zijn.

[one_third]

[/one_third]

[one_third]

[/one_third]

[one_third_last]

[/one_third_last]

In The Dark Knight Rises is de neoconservatieve boodschap het sterkst aanwezig in de trilogie. Zonder veel van de film te verklappen is deze lading terug te zien in Batman’s strijd met nieuwe vijand Bane. Bane start een revolutie waarbij hij de macht aan het volk wil teruggeven. Miljardair Bruce Wayne  is daar om ervoor te zorgen dat alle macht weer bij de ‘één-procent’ terugkomt, zodat alles bij het oude systeem blijft.

Tony Stark in Iron Man belichaamt conservatisme: hij is een industrialist, een wapenfabrikant, rijk en boven alles een kapitalist. Multimiljonair Bruce Wayne verschilt wat dat betreft niet veel van Tony Stark. Nadat Stark gevangen genomen is in Afghanistan en terugkeert lijkt hij een pacifist te worden, maar realiseert zich uiteindelijk dat de Amerikaanse idealen hem de vrijheid hebben gegeven voor een geweldig leven. Het enige juist antwoord voor hem is dan ook betere wapens te maken dan zijn tegenstanders. Zelfs zijn hart tikt nog door de wapenindustrie.

De extreme tegenhanger van conservatisme
Voor wie nog niet overtuigd is wordt in de comic Superman Red Son een kijkje gegeven hoe het ook anders kan. De capsule waarin Superman zit als baby stort niet neer in de Verenigde Staten, maar in de Sovjet Unie. In plaats van achter kruimeldieven aan te zitten helpt hij daadwerkelijk het volk: met zijn superkrachten ploegt hij makkelijk de akkers, redt hij duizenden mensen per dag van ongelukken en is zijn uiteindelijke doel een staat die als een beschermende vader op al zijn burgers past. Dat laatste is weer het nare andere uiterste: een communistisch totalitair regime, waarin persoonlijke vrijheid niet bestaat. Normaal gesproken houdt Superman zich niet bezig met de onderliggende problemen, maar juist met symptomen. Het is nog niet voorgekomen dat hij een Wallstreet bankier heeft opgepakt nadat hij risicovol heeft lopen gokken met het geld van honderden mensen.

[one_third]

[/one_third]

[one_third]

[/one_third]

[one_third_last]

[/one_third_last]

Films verpolitieken valt altijd slecht bij fans en niet geheel onlogisch: zij komen juist voor vermaak naar de film. Toch moeten films altijd gezien blijven worden als een product van hun tijd. Arthouse films winden er geen doekjes om; symbolisme en dubbele lagen liggen vaak aan het oppervlak bij deze films. De boodschap van het dominante gedachtegoed wordt juist uitgedragen door films waarbij er niet van je gevraagd wordt na te denken.

Hebben alle superheldenfilms dan een conservatieve lading? Nee. Denk bijvoorbeeld aan de X-men films, hierin gaat het juist om gediscrimineerde minderheden die een plek in de samenleving zoeken. Het zou goed zijn als meer films gemaakt worden die niet het eenzijdige verhaal dat we al kennen naar voren brengen en waarin de thema’s minder zwart/wit zijn. Voor nu lijkt dat nog niet te zijn met een vervolg op Captain America, The Avengers en het recent in de bioscoop verschenen The Dark Knight Rises. Het kijkplezier zal er echter niet minder om zijn.

Geïnteresseerd geraakt in dit onderwerp? Meer informatie kan je vinden in:

M. DiPaolo: War, Politics and Superheroes: Ethics and Propaganda in Comics and Film. (2011)
D.A. Hassler Forest: Superheroes and the Bush Doctrine, Narrative and Politics in Post-9/11 Discourse. (2011)