review
Recensie: Borders
Conclusie
Borders past perfect in de traditie van IKON-documentaires: humaan maar zonder overbodige pathos en ontdaan van mooifilmerij. Je zou wellicht kunnen beweren dat de reis van een vluchteling te zonnig wordt geportretteerd, met koddige douanebeambten, luie hoerenlopertjes en kruimeldieven. Tussen het mooiweerspelen door wordt de werkelijkheid steeds grimmiger, met de dramatische ironie dat de kijker al weet dat de reis tevergeefs is en de vluchteling waarschijnlijk in Nederland weer op het vliegtuig wordt gezet. Three Little Birds klonk nog nooit zo cynisch.Als Clara na zestien jaar in de illegaliteit en prostitutie Nederland wordt uitgezet, volgt Jacqueline van Vugt haar mee terug naar haar thuisland Nigeria. Vanaf daar volgt Van Vugt een vluchtelingenroute terug naar Nederland en filmt ze het wel en wee bij de grensovergangen. Het levert een bont gezelschap op: bij de grens tussen Nigeria en Niger staat een man urenlang verstopt achter een boom om smokkelaars te vangen. De achtervolging wil niet al te best vlotten als de douanewagen niet wil starten. De stationschef op de grens tussen Mali en Mauritanië is een groot fan van klassieke westerns en citeert naar lieve lust uit High Noon (1952).
Op het eerste gezicht lijkt de film een portret van een keur aan markante personages, met een soort Man Bijt Hond-medelijden wordt gekeken naar de ogenschijnlijke knulligheid van de grenswachters. Hoe dichter bij Europa echter, hoe grimmiger de toon wordt. Op de grens tussen Mauritanië en Marokko ontmoeten we een Nigeriaans meisje dat met de belofte aan Europa naar deze plek is gelokt en daar is achtergelaten. Nu is ze een moderne slavin van obscure handelaren en heeft ze zwangerschap moeten veinzen om niet verkracht te worden door plunderende groeperingen. Ze wordt door haar baas nog te koop aangeboden aan “Biggie”, de lange geluidsman.
De mensen die wél de Straat van Gibraltar over hebben kunnen steken werken illegaal als zonnebrilverkopers aan de Spaanse costa’s. In Frankrijk komen alle vluchtelingenstromen samen: naast de reeds gevolgde Afrikanen ook mensen uit Klein-Azië en Oost-Europeanen. De grootste oetlullen – natuurlijk, documentaire is retorische selectie – zijn misschien nog wel de agenten van de Nederlandse marechaussee op de grens met België, die het verschil tussen Bulgarije en Wit-Rusland niet snappen en daarom een hele bus vol vakantiegangers fouilleren.
Van Vugt legt de route natuurlijk anders af dan een echte vluchteling, deze moet de meeste douaniers natuurlijk juist ontwijken. Geheel onschuldig zijn deze ambtenaren vaak ook niet. Ze laten zich omkopen en schuwen de filmploeg hierbij niet, pas op de helft van de reis worden de douaniers argwanend richting de camera’s en wordt de toon grimmiger. Borders laat simpel maar doeltreffend zien hoe migranten hele continenten doorkruizen en hoe illegale migratiestromen deze werelddelen verbinden. Als de cirkel rond is en de filmgroep in Nederland is aangekomen, volgt een nieuwe uitzetting: een vrouw moet na enkele maanden terug naar Ghana. De man van de immigratie- en naturalisatiedienst legt het nog een keer uit: het ligt niet aan jou persoonlijk, het is de democratie die zegt dat je terug moet…
